Durup dinlenmeden çalışan, hiç kapanmayan duyumuz var: Koku alma. Koku alma duyumuz beynimizin duygu, hafıza ve üretkenliği etkileyen kısmında yer alır.
Dünyada her nesnenin kokusu olur. Hiçbir koku bir diğerine benzemez. Parmak izi veya kar tanesi gibi. Mevsimlerin, ayların ve günlerin bile kendilerine has kokuları olur. Sonbahar kokular festivalidir. Yağmur, toprak, yaprak ve meyve kokuları sonbaharda el eledir.
En sevdiğim ve kitaplardan yayılan selülozik koku benim sonbaharla özdeşleştirdiğim özel kokudur. Ya kasım ayının kokusu? Sizce kasım nasıl kokar.
Kasımın kokusu bulunduğu coğrafyaya göre değişir. Kimi yerde ayva, kimi yerde kestane, kimi yerde bal kabağıdır. Toroslar’da ve Göksu havzasında ise kasım zeytin kokusuyla arzıendam eder.
Zeytin kokulu kasım ayı, yeni bir koloni oluşturmak üzere kovanını terk eden firari arılar gibi Karaman’ı mekân tutmuş. Karaman bir ova olarak bilinir ama gerçekte dağlık bölgesi ovanın iki katı. İl merkezi ovada kurulduğu için bu algı oluşmuş. “Karaman’da zeytin mi yetişir?” diyenler ova köylerinden başka yeri bilmeyenler olmalı.
Karaman’da hasat döneminin ardından “Zeytin Pazarı” kurulduğunu duydunuz mu? Daha çok Göksu boyunda ve Göksu’ya yakın Bucakkışla ve komşu köyleriyle Mut’un Karaman’a sınır olan yerlerde yetiştirilen zeytinler, üreticiler tarafından aracısız tüketiciye ulaştırılıyor.
Karaman Zeytin Pazarı’ndan, Karaman Eğitim ve Kültür Vakfı’nın (KARKEV) çıkardığı kent kültürü dergisi “Karamannâme” için “Bereketli Topraklar Üzerinde” başlıklı bir dizi yazı hazırlarken haberdar oldum.
Karaman Zeytin Pazarı, Piri Reis Kültür Merkezi ile İmamı Azam Camisi arasındaki geniş alanda kuruluyor. Çeşit çeşit, renk renk zeytin, kimi çuvallarda kimi sandıklarda.
Zeytin Pazarı, yeşilin her tonunu, koyu siyahtan mora dönüşen renklerin cümbüşünü görebileceğiniz yer. Sadece renk çeşitliliğini görmek için bile gezebileceğiniz bir pazar.
Kokularla aranız iyiyse, Göksu’nun, Turkuaz Baraj Gölü ve Torosların esintisini içinde depolayan zeytinler ayağınızın ucuna serili, sizleri bekliyor.
Soğuk sıkım taze zeytinyağının aromasını, serin güz havasına cömertçe bıraktığı ortamda acele etmeden, derin derin soluk alarak Zeytin Pazarı’nı gezmenizi öneririm.
Dünyanın yeni trendi ve pahalı keyfi “aromaterapi”yi deneyimlemek için kaçırılmayacak fırsat. Kokuyu daha yoğun hissetmek isterseniz, bütün gün tıkır tıkır çalışan zeytin kırma makinesine yakın bir yerde konuşlanmanız yeterli.
Kendi zeytinini kurmak isteyen tüketiciler, zeytin kırma zahmetinden de kurtulmuş. Cüzi bir bedelle aldığınız sofralık zeytinleri birkaç dakika içinde kırdırabilirsiniz. Bir makinenin üstündeki ifadeye göre “Zeytin kırılır ve dilinir.”
Peki , Karaman’da hangi zeytin çeşitleri yetişiyor? Siz hangi zeytini tercih ediyorsunuz? Karaman’da Gemlik, Ayvalık, Çiltopak, Domat, Sarıulak ve son yıllarda Arbequina olmak üzere altı çeşit zeytin yetiştiriliyor.
Karaman’da zeytin üretimi ve zeytincilik
Göksu-Taşeli havzasında yapılmakta. Bu üretimi üç bin, beş bin ağaçla, sekiz on amatörün yaptığı bir hobi sanmayın.
Karaman’da zeytincilikle en çok ilgilenen ve bu konuda uzman olduğuna inandığım kişi Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) Koordinatörü Dr. Özgür Öztürk’tür. Öztürk’ün verdiği bilgiye göre, Karaman’da zeytin ağacı sayısı 2025 yılı itibariyle 530 bin. Yaklaşık 36 bin dekar alanda 10 bin ton civarında zeytin üretimi yapılıyor.
Karaman’da zeytin ağacı sayısı sürekli artıyor. 2021 yılında zeytin ağacı sayısı 320 bin adetmiş. Dört yılda 210 bin adet fidan dikilmiş. Neredeyse ikiye katlanmış.
“Zeytin Ligi” kurulsa, Karaman 1. Zeytin Ligi’nden Süper Zeytin Ligi’ne yükselecek ilk dört takım arasında olur.
Zeytinciliğe ilginin artmasının nedenlerinden en önemlisi TKDK destekleriyle kurulan zeytin işleme ve sıkım tesisleri. Üreticiler, ürünlerini kendi köylerinde işleme imkânı bulmuş. Bu sayede hem üretim kapasitesi artmış hem de yeni zeytin bahçeleri kurulmaya başlanmış.
Karaman’da TKDK desteğiyle yedi zeytinyağı sıkım tesisi faaliyete geçmiş. Ermenek’te Ermolive ile Hasnur, Güneyyurt’ta Günsa, Karaman’ın Cerit köyünde Emir Çavuş, Elmadağı köyü Taşdibi mevkinde Has Göksu (TKDK tarafından modernize edildi), Bucakkışla köyünde Kadiroğlu, Karaman Organize Sanayi Bölgesinde Elia markalarıyla toplam yedi tesis üstün kaliteli zeytinyağı üretiyor.
Bu döngü, bu hareket ve bu rağbete rağmen Karaman Zeytin Pazarı mekân ve zemin olarak Orta Çağ’dan günümüze bozulmadan korunmuş bir görüntü sergiliyor.
Yerel yönetim, belediye veya özel idare temiz; tozdan topraktan, çamurdan, yağmurdan, kardan korunaklı sabit bir pazar yeri kuramaz mı? Kimsenin aklına gelmedi mi? Bir yöneticinin dikkatini çekmedi mi? Kaç paralık iş olabilir?
Karaman’da peynirden yoğurda, tereyağdan kaymağa, salçadan domatese, kavundan kabağa, kabak çekirdeğinden ayçiçeğine, nohuttan mercimeğe, baldan pekmeze üreticilerin ürünlerini satabilecekleri güzel bir yer yapmak, kapalı mekân hazırlamak çok mu zor?
Üreticiden tüketiciye adıyla hizmet verilen pazar yerleri bırakın il merkezlerini artık köylerde bile var. Hele yabancı memleketlerde üreticiyle tüketiciyi buluşturan pazarlar görülmeye değer. “Pazarı bir turlayım” diyerek, adım atmaya görün, eliniz kolunuz dolu çıkarsınız.
Afrika’nın yoksul ülkelerinde bile örnekleri var. İsterseniz bir köşede yemeğinizi de yiyebilirsiniz. İnşallah bir gün o güzel kapalı pazar yerlerinden birini Karaman’da görmek bize de nasip olur.
Şimdi Karaman zeytinini ve zeytinyağını tanıtma zamanı. Türkiye’nin en lezzetli zeytinyağı Karaman’da üretiliyor. Buna inanın. Karaman’da üretilmiş zeytinyağına kızarmış ekmek banıp bir tadına bakın. İnanmayan varsın yine inanmasın.
Bereketli topraklar üzerinde yaşadığımızı unutmayın. Topraklar gitti, tarım bitti, çiftçi öldü söylemleri korosunun gönüllü solisti olmayın. Türkiye, sofralık zeytin üretiminde dünya birincisi, zeytinyağı üretiminde ve ağaç sayısında dünya ikincisi.
Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun Sitem adlı şiirini dinlemeyeli ne çok olmuş.
Önde zeytin ağaçları arkasında yar
Sene 1946
Mevsim
Sonbahar
Önde zeytin ağaçları neyleyim neyleyim
Dalları neyleyim.
Yar yollarına dökülmedik dilleri neyleyim.
“Karaman’da zeytin mi varmış?” diyen çokbilmişler için sürpriz bilgiyle veda edelim: Karaman zeytin üretiminde Türkiye 22’ncisi.
