Çernobil’de büyük bir kaza gerçekleşmiştir. Kaza gerçekleştiğinde iki ünitenin daha inşaatı devam etmekteydi. Santrale yakın bölgelerde Pripyat şehrinde 49 bin kişi, Çernobil şehrinde ise 12 bin 500 kişinin yaşadığı bilinmektedir. Kazanın yaşandığı zamanlarda, santralin 30 kilometrelik çevresinde tahmini olarak 115 bin ila 135 bin kişi mevcut olarak bulunuyordu. Sovyet tasarımı olan RBMK-1000 reaktörü, basınç tüplü, kaynar su tipi bir reaktör olup yakıt olarak hafif zenginleştirilmiş uranyum kullanırken, moderatör olarak grafit içermekteydi.
Çernobil Nükleer Santrali Nerede?
Çernobil Nükleer Santrali, Ukrayna’nın başkenti Kiev’e 130 kilometre mesafede bulunan ve RBMK-1000 tipi dört nükleer reaktöre sahip bir santral olarak inşa edilmiş bir yapıdır. Tesisin 1. ve 2. üniteleri 1970 ve 1977 yıllarında, 3. ve 4. üniteleri ise 1983 yılında tamamlanmıştır.
Çernobil’de Ne Oldu?
25 Nisan 1986’da, Çernobil Nükleer Santrali’nin 4. ünitesinde bir deney gerçekleştirilmesi hedefiyle bir plan yapıldı. Ana güç kaynağının kesilmesi durumunda türbinlerin jeneratörlere ne kadar süre enerji sağlayabileceğini test etmeyi amaçlayan deney, operatörler tarafından başlatıldı. Bilinen aynı test daha önce denenmiş, ancak türbinlerin sağladığı gücün çok hızlı düştüğü gözlemlenmişti. Yeni voltaj düzenleyicisinin test edilmesi planlanan bu deney, 26 Nisan’ın ilk saatlerinde operatörler tarafından devreye alınarak deneye başlandı. Deney sırasında, reaktör kararsız hale geldi. Operatör reaktörü kapatma işlemini başlattığında, kontrol çubuklarının tasarımındaki hata nedeniyle reaktörde ani bir güç artışı ortaya çıktı. Yakıt çubuklarının yüksek sıcaklığa ulaşarak soğutucu suyla temas etmesi, çubukların parçalanmasına ve aşırı miktarda buharın etrafı sarmasına sebep oldu. Basıncın yükselmesiyle birlikte yakıt demetleri ciddi şekilde zarar gördü ve reaktör kontrol edilemez hale geldi ve tamamen kontrolden çıkmaya başladı. Baskının aşırı yükselmesi sonucu reaktörün bin tonluk üst kapağı koparak yakıt kanallarına zarar verdi. Fisyon ürünlerinin atmosfere yayılmasına yol açan ilk buhar patlaması gerçekleşti. Birkaç saniye içinde gerçekleşen ikinci bir patlamada ise sıcak grafit ve yakıt kanalları çevreye dağıldı. İkinci patlamanın tam sebebi bilinmese de, zirkonyum-buhar etkileşimi sonucunda oluşan hidrojen gazının patlamaya sebep olduğu tahmin edilmektedir.
Patlamalar nedeniyle iki santral çalışanı hayatını kaybederken, ortaya çıkan yangınlar büyük miktarda radyasyonun atmosfere yayılmasına neden oldu. Reaktörden 14 x 10¹⁸ Bq seviyesinde radyoaktif madde salındığı tahmin edilmektedir. Yangının söndürülmesi amacıyla reaktöre saatte 200-300 ton su pompalanmış, ancak suyun 1. ve 2. üniteleri su basma riski oluşturması nedeniyle bu işlem yarım gün sonra durdurulmuştur. İkinci günden itibaren on gün boyunca, yanan çekirdeğin üzerine 5 bin ton bor, dolomit, kum, kil ve kurşun serpilerek radyoaktif yayılımın azaltılması hedeflenmiştir.
Felaket Sonrası Ne Oldu ?
Çernobil faciası, nükleer enerjinin sivil amaçlı kullanım tarihindeki en büyük çevresel felaket olarak kabul edilmiştir. Olaydan sonra 10 gün boyunca büyük miktarda radyoaktif madde atmosfere yayıldı. İyot-131 ve Sezyum-137 izotopları, halkın yüksek dozda radyasyona maruz kalmasına neden oldu. Radyoaktif maddelerin büyük bir bölümü santralde kalsa da, rüzgarın etkisiyle Ukrayna, Beyaz Rusya, Rusya ve Avrupa’nın büyük bir bölümüne taşındı.
Olaydan sonra, santral çevresindeki yangınları söndürmeye çalışan itfaiye ekipleri ve santral çalışanları büyük dozda radyasyona maruz kaldı. Haziran 1986 sonunda, ilk etapta 28 kişi (bunlardan 6’sı itfaiye personeli) hayatını kaybetmiştir. Bölgenin temizlenmesi için 200 bin kişi görevlendirilmiş, bu kişilerin ortalama 100 mSv radyasyon aldığı hesaplanmıştır. Daha sonra, temizlik çalışmalarına katılan kişi sayısı 600 bine ulaşmıştır, ancak bu grubun maruz kaldığı doz daha düşük seviyelerde kalmıştır. 27 Nisan 1986'da Pripyat şehri tamamen boşaltılmış, 14 Mayıs itibarıyla 30 kilometrelik yasak bölgeden 116 bin kişi tahliye edilmiştir.
